De vrijheid van godsdienst

Door prof. mr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid en prof. mr. A.E. Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam

In de ‘Noodverordening Covid-19’ zoals die sinds 14 oktober 22.00 uur geldt, staat een verbod op samenkomsten. Samenkomsten in gebouwen dienen beperkt te blijven tot 30 personen. Of een verbod om te vergaderen juridisch waterdicht is, laten we in dit blog buiten beschouwing. Waar het ons hier om gaat, is dat het verbod op samenkomsten niet slaat op bijeenkomsten van godsdienstige of levensbeschouwelijke aard.

Die uitzondering roept veel verzet op in de samenleving. De Hersteld Hervormde Kerk in Staphorst kan onder de nieuwe Noodverordening immers nog steeds met 600 mensen in de kerk bijeenkomen. Waarom is dit? En kunnen kerkdiensten straks onder het regiem van de ‘Tijdelijke wet maatregelen covid-19’ wel getalsmatig worden beperkt?

Het verbod in de noodverordening luidt als volgt:

Artikel 2.1 Verbod samenkomsten

1. Het is verboden een samenkomst van meer dan 30 personen (exclusief personeel) per zelfstandige ruimte in een besloten plaats, niet zijnde een woning, of in een voor publiek toegankelijk gebouw, vaartuig of voertuig, met uitzondering van de daarin gelegen woongedeelten, te organiseren, te laten organiseren, te laten plaatsvinden of te laten ontstaan. Een zichtbaar gescheiden podium geldt als zelfstandige ruimte.

2. Het verbod, bedoeld in het eerste lid, geldt niet voor: a. (…);b. personen die in gemeenschap met anderen godsdienst of levensovertuiging belijden;

De uitzondering voor kerkdiensten e.d. is nodig vanwege de beperkte bevoegdheid van de voorzitters van veiligheidsregio’s om regels te stellen in een noodverordening. De relevante artikelen in de Gemeentewet en Wet veiligheidsregio’s zeggen de voorzitter uitsluitend en alleen van andere dan bij de Grondwet gestelde voorschriften mag afwijken.

Zou de voorzitter de godsdienstvrijheid beperken, dan wijkt hij af van de in artikel 6 Grondwet van het aan een ieder geboden recht om zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden.

In zoverre is de uitzondering in artikel 2.4 Noodverordening voor het verbod op gezamenlijk zingen voor zang als onderdeel van de belijdenis van godsdienst of levensovertuiging heel zorgvuldig,

Wordt de situatie anders als straks de ‘Tijdelijke wet maatregelen Covid-19’ in werking treedt. Nee, die wet bevat geen bevoegdheid voor de minister om de omvang van erediensten getalsmatig te beperken.

Naar het antwoord op de vraag waarom dit is nagelaten, kunnen we slechts gissen. Is dit om de confessionele partijen niet in de gordijnen te jagen en zo voldoende steun voor de wet in beide Kamers te vergaren? We weten het niet.

Historisch valt de attitude van de wetgever goed te verklaren. Ons bestaansrecht als staat wordt immers ontleend aan een strijd om juist vrijheid van godsdienst. Toch was volgens velen, onder wie  ook vooraanstaande personen uit de confessionele hoek, de tijd rijp om aan de godsdienstvrijheid binnen gebouwen grenzen te kunnen stellen.

De Grondwet staat hieraan ook zeker niet in de weg. Art. 6 lid 1 Grondwet biedt de wetgever alle ruimte. Het in de bepaling besloten liggende delegatieverbod vereist wel dat de wetgever zelf de omvang van beperking nauwkeurig formuleert. Aan de minister mag geen zelfstandige beslisruimte toekomen. Het toekennen van een bevoegdheid om het bezoekersaantal voor kerken te maximeren voldoet volledig aan die eis.

Meer weten?

• Op www.openbareorde.nl lees je de laatste ontwikkelingen waarover prof. mr. J.G. Brouwer en mr. A.J. Wierenga schrijven.
• Tijdens de opleiding Beleidsmedewerker Openbare Orde en Veiligheid leer je een lokaal integraal veiligheidsbeleid opstellen voor jouw gemeente.
• Tijdens de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leer je van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor jouw uitvoeringspraktijk.
• Tijdens de opleiding Integriteitscoordinator in het publieke domein leer je hoe jouw organisatie voldoet aan de wettelijke en basisnormen integriteit waaraan alle overheidsinstanties zich moeten houden.
• Tijdens de cursus Waarheidsvinding leer je de goede vragen stellen en de juiste antwoorden krijgen.
• Tijdens de opleiding bibob coördinator leer je hoe je de wet Bibob toepast in jouw gemeente.
• Tijdens de jaaropleiding Integrale aanpak van ondermijning leer je hoe je verantwoording aflegt over de aanpak van ondermijning in jouw regio.
• Tijdens de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leer je hoe je voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in jouw gemeente.
• Tijdens de opleiding Inzicht in de Criminologie leer je wat de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen zijn van criminaliteit en hoe je deze waar mogelijk voorkomt en waar nodig aanpakt.
• Tijdens de opleiding procesregisseur personen met verward gedrag leer je hoe je de opvang en hulpverlening voor personen met verward gedrag organiseert in jouww gemeente.
• Tijdens de opleiding coördinator nazorg ex-gedetineerden leer je hoe je komt tot een sluitende aanpak van ex-gedetineerden in jouw gemeente.
• Tijdens de opleiding Wijk- en gebiedsmanager wordt aan de hand van zowel theorie als praktijkvoorbeelden uiteengezet hoe een strategie die zich richt op gedragsverandering richting verduurzaming niet los gezien kan worden van een participatiestrategie gericht op de wijk.