Wet Bibob bij aanbestedingen: nuttig of niet?

Het Landelijk Bureau Bibob (LBB) heeft sinds de oprichting in 2014 slechts driemaal een Bibob-advies uitgebracht bij een aanbesteding. Hieruit blijkt dat de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob) op dit moment weinig wordt toegepast bij aanbestedingen. In deze blog besteed ik aandacht aan de vraag: Wanneer is de Wet Bibob van toepassing op aanbestedingen en wanneer kan dat nuttig zijn?

Franc Pommer, advocaat bij Hekkelman Advocaten & Notarissen en docent op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid, de cursus Bestuursrechtelijk handhaven, de opleiding bibob coördinator en de cursus APV & Bijzondere Wetten, gespecialiseerd in openbare- orderecht.

Wat houdt de Wet Bibob in?

De Wet Bibob is in het leven geroepen om te voorkomen dat de overheid ongewild criminaliteit faciliteert door bijvoorbeeld de gunning van een overheidsopdracht aan criminelen. De Wet Bibob maakt het mogelijk voor de aanbestedende dienst om onderzoek te (laten) doen naar de integriteit van diegene met wie zij zaken doet. Het Bibob-onderzoek wordt uitgevoerd door het LBB. Het LBB is onderdeel van Justis en valt onder het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het LBB start op verzoek van een aanbestedende dienst een onderzoek naar de integriteit van de betrokkene. Voorafgaand aan het verzoek moet de aanbestedende dienst echter eerst een eigen onderzoek verrichten, waarin zij moet toetsen of er feiten en omstandigheden zijn die grond kunnen opleveren dat er sprake is van een ‘bepaalde mate van gevaar’ dat de overheidsopdracht zal worden misbruikt voor criminele activiteiten. Dit eigen onderzoek vindt plaats aan de hand van openbare bronnen en een door de betrokkene ingevuld Bibob-vragenformulier. Het Bibob-vragenformulier is opgenomen in de Regeling Bibob-formulieren. Het eigen onderzoek kan ook worden uitbesteed aan het Regionale Informatie en Expertise Centrum. Indien het eigen onderzoek daartoe aanleiding geeft, kan het LBB worden verzocht om een onderzoek te starten en advies uit te brengen. Hierbij heeft het LBB toegang tot diverse gesloten bronnen, waaronder die van de politie, FIOD en de Belastingdienst (artikel 27 Wet Bibob).

Wet Bibob bij aanbestedingen: beperkte scope

Wanneer de overheid twijfelt aan de integriteit van een gegadigde of inschrijver en/of diens zakelijke relaties kan de Wet Bibob uitkomst bieden. Het Bibob-advies van het LBB is niet bindend voor de aanbestedende dienst, maar kan gebruikt worden om de betrokkene uit te sluiten. Het advies richt zich op de uitsluitingsgronden en het geschiktheidscriterium van de financiële en economische draagkracht. Met andere woorden: het toepassen van een uitsluitingsgrond of geschiktheidscriterium kan worden gemotiveerd met het Bibob-advies. Echter, de Wet Bibob is niet op alle aanbestedingen van toepassing. Alleen niet-Europese aanbestedingen in de sectoren bouw, ICT of milieu vallen onder de Wet Bibob, zo volgt uit de artikelen 5 & 9 Wet Bibob. In die artikelen is bepaald dat de Wet Bibob alleen van toepassing is op aanbestedingen waarop de Europese aanbestedingsrichtlijnen niet van toepassing zijn (lees: de Wet Bibob is dus alleen van toepassing op nationale aanbestedingen). Daarnaast heeft de minister op grond van artikel 5 lid 2 Wet Bibob in het Besluit Bibob de sectoren aangewezen waarbij het laten uitbrengen van een Bibob-advies voorafgaand aan gunning van een overheidsopdracht wenselijk wordt geacht. Dit zijn, als gezegd, de sectoren bouw, ICT en milieu. Er is een wetswijziging in voorbereiding die het mogelijk moet maken om ook in andere sectoren een Bibob-onderzoek te doen. Volgens de toelichting bij het wetsvoorstel valt het echter nog te bezien of de wetswijziging zeer grote effecten zal hebben. Veel overheidsopdrachten moeten worden Europees aanbesteed en zullen om die reden buiten de scope van de Wet Bibob blijven vallen. Daarnaast is het de vraag hoeveel waarde het Bibob-onderzoek nog heeft of kan hebben naast de gedragsverklaring aanbesteden (GVA) waarnaar in elke aanbesteding mag worden gevraagd.

Nut Bibob-onderzoek naast Gedragsverklaring Aanbesteden (GVA)

Daarmee komen we direct aan bij de vraag wat het nut is van Bibob-onderzoek en –advies naast de GVA. Aanbestedende diensten er kiezen immers bijna standaard voor om van inschrijvers te verlangen dat zij een GVA overleggen als zij de voorlopige winnaar zijn. De integriteitstoets van de GVA is echter een beperktere dan bij het Bibob-onderzoek. Het Bibob-onderzoek strekt zich bovendien ook uit tot de zakelijke betrekkingen van partijen (het zakelijk samenwerkingsverband). Daarnaast kent de GVA een wettelijke geldigheidstermijn van twee jaar. De GVA biedt dus geen zekerheid ten aanzien van mogelijke integriteitsschendingen en/of criminele activiteiten die zich hebben voorgedaan binnen twee jaar na afgifte van die GVA. Het kan daarom nuttig zijn om naast de gebruikelijke GVA bij belangrijke aanbestedingen Bibob-onderzoek te kunnen (laten) doen. In dat geval kunnen gegadigden, inschrijvers en/of diens zakelijke relaties alsmede eventuele onderaannemers beter en met een grotere actualiteitswaarde worden beoordeeld op integriteit. Om die mogelijkheid voor zichzelf te creëren, moet de aanbestedende dienst wel vooraf in de aanbestedingsstukken vermelden dat zij zich de mogelijkheid voorbehoudt om gebruik te maken van de Wet Bibob.

Conclusie: binnen beperkte scope kan Bibob-onderzoek nuttig zijn

De mogelijkheid tot het doen van een Bibob-onderzoek met betrekking tot de omvangrijkere overheidsopdrachten in de sectoren bouw, ICT of milieu kan nuttig zijn. Daartoe dient dan wel direct in de aanbestedingsstukken te worden vermeld dat indien gewenst gebruik kan worden gemaakt van de Wet Bibob. Op die manier kan de aanbestedende dienst bij twijfel over de integriteit van een betrokkene een onderzoek laten doen, opdat misbruik van overheidsgeld wordt voorkomen.

Meer weten?

• Op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit hoor je hoe je ondermijning veroorzaakt door criminele netwerken in jouw gemeente voorkomt.
• Op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leer je hoe je voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in jouw gemeente.
• Op de opleiding Inzicht in de Criminologie leer je wat de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen zijn van criminaliteit en hoe je deze waar mogelijk voorkomt en waar nodig aanpakt.
• Op de opleiding gebiedsregisseur leer je hoe je de leefbaarheid en veiligheid bevordert in kwetsbare gebieden.
• Op de cursus APV & Bijzondere Wetten leer je welk juridisch instrumentarium je tot jouw beschikking hebt om de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten te waarborgen.
• Op de opleiding bibob coördinator leer je hoe je de wet Bibob toepast in jouw gemeente.
• Op de opleiding Integraal toezichthouder handhaving leer je hoe je het toezicht en de handhaving organiseert in jouw gemeente.
• Op de cursus Bestuursrechtelijk handhaven leer je hoe je misstanden in jouw gemeente voorkomt dan wel bestrijdt.
• Op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leer je van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor jouw uitvoeringspraktijk.
• Op de cursus Informatie uitwisseling in de veiligheidsketen leer je hoe je informatie verzamelt, analyseert en uitwisselt in samenwerking met jouw veiligheidspartners.
• Op de cursus Predictive profiling leer je hoe je afwijkend gedrag signaleert en dreigingen in de omgeving voorkomt.
• Op de cursus Waarheidsvinding leer je hoe je door de waarheid te achterhalen een einde kan maken aan een ongewenste situatie.
• Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leer je hoe je komt tot een integriteitsbeleid voor jouw organisatie.