Zo kun je met data de leefbaarheid verbeteren

Bron: gebiedsontwikkeling.nu

Steden worden geconfronteerd met grote maatschappelijke opgaven als de energietransitie en klimaatadaptatie. Daarnaast kampen sommige wijken in toenemende mate met problemen als werkloosheid en schulden. Deze ontwikkelingen hebben allemaal hun weerslag op de leefbaarheid en de leefomgeving. Om de leefbaarheid en de weerbaarheid van steden te verbeteren, moet sneller en beter ingespeeld worden op deze ontwikkelingen.

Er wordt dan ook volop geïnvesteerd in leefbaarheid en verduurzaming. Minister Ollongren (BZK) heeft eind vorig jaar nog 450 miljoen euro beschikbaar gesteld voor herstructurering van kwetsbare gebieden. Ook gemeenten voeren actief beleid om de leefbaarheid te verbeteren. Dit beleid richt zich op het ontwikkelen van de omgeving zodat deze meer aansluit bij de eisen en wensen van bewoners en ondernemers. Het gaat bijvoorbeeld om meer goede voorzieningen of groen in de wijk en het verbeteren van de veiligheid. Maar ook om de aanpak van sociale misstanden en het stimuleren van de cohesie in een wijk.

Samenhang

Het gebruik van data wordt daarbij steeds belangrijker. Gemeenten hebben een enorme hoeveelheid data over de omgeving. Denk aan de nabijheid van voorzieningen, verkeersdata en data over het klimaat. Maar ook meldingen over de openbare ruimte zijn een bron van relevante data. Daarnaast beschikken gemeenten over zeer veel demografische en sociale data die een beeld geven van de mensen in een wijk.

Deze data zijn interessant voor beleidsmakers, maar echte inzichten ontstaan pas bij het combineren van de data. Zeker als daar ook data aan wordt toegevoegd van bijvoorbeeld de politie, GGD of woningcorporaties. Op deze manier ontstaat inzicht in de samenhang van de fysieke en sociale leefbaarheid, en de veiligheid en gezondheid van wijken.

Enorme meerwaarde

Gebiedsontwikkeling vraagt bij uitstek om een integrale aanpak. Zo kunnen gezondheidsklachten het resultaat zijn van hittestress, die weer het resultaat is van een gebrek aan groen in de omgeving. Het in kaart brengen van dit soort verbanden stelt gemeenten in staat de ruimtelijke ordening af te stemmen op behoeftes van de wijk, en zo maatschappelijke vraagstukken aan te pakken.

“Kijk naar de toeslagenaffaire, waar onjuiste interpretatie van data leidde tot – op z’n zachts gezegd -onjuist beleid”

Toch is het gebruik van dit soort data bij gebiedsontwikkeling nog beperkt. Data is er vaak voldoende, maar de meerwaarde daarvan wordt door gemeenten onvoldoende onderkend. Zo wordt voor het verbeteren van de leefbaarheid vaak gebruikgemaakt van burgerparticipatie. Het nadeel daarvan is dat vaak alleen de mondige burgers worden gehoord. Door beter gebruik te maken van data kunnen ook de wensen van het verborgen en ‘stille’ deel van de wijk zichtbaar worden gemaakt. Data biedt daarom een enorme meerwaarde: voor ruimtelijke ordening, leefbaar en participatie. 

Statistisch kloppend

Dat betekent niet dat data leidend moet zijn in de besluitvorming. Gebruikers van data, zoals beleidsmakers en projectontwikkelaars, moeten inzichten uit data eerst toetsen. Daarbij moet zorgvuldig worden omgegaan met het trekken van conclusies. Door alleen naar de data te kijken ligt foutieve gevolgtrekking op de loer, met alle risico’s van dien. Kijk bijvoorbeeld naar de toeslagenaffaire, waar onjuiste interpretatie van data leidde tot – op z’n zachts gezegd -onjuist beleid. 

Ook bij gebiedsontwikkeling zijn er risico’s wanneer alleen naar de data gekeken wordt. In de Leefbarometer wordt bijvoorbeeld een verband gelegd tussen het aandeel niet-Westerse migranten en een verslechtering van de leefbaarheid in wijken. In de praktijk zijn er waarschijnlijk tussenliggende variabelen (zoals sociaal-economische klasse) die een betere verklaring bieden voor de relaties. Statistisch kloppen de verbanden, maar duiding en kennis van de wijk zijn nodig om tot echte inzichten te komen. 

Ernstig overgewicht

In Den Haag wordt daarom gewerkt aan wijkprofielen waarin data en duiding samenkomen. Het gaat dan om data over onder andere armoede, gezondheid en sociale cohesie. Maar ook data over de nabijheid van voorzieningen, hitte en het aantal inbraken in een wijk wordt ontsloten. Door het combineren van deze data is de gemeente in staat tot integrale opgaven te komen voor maatschappelijke vraagstukken.

“Gemeenten moeten beginnen de waarde van data voor de stad te onderkennen”

Zo heeft ongeveer de helft van de inwoners te kampen met matig tot ernstig overgewicht. Uit de data blijkt dat dit zich vooral concentreert in wijken met een lage mate van sociale cohesie. Om gezond gedrag te stimuleren kan de gemeente bijvoorbeeld sportvelden aanleggen, maar vanuit een integraal perspectief kan het veel effectiever zijn om eerst meer groen te creëren of buurtinitiatieven te stimuleren.

Onvoldoende benut

In Den Haag worden deze keuzes gemaakt op basis van data, en in samenspraak met bewoners en lokale ondernemers. Door het organiseren van bijeenkomsten en gesprekken in de wijk worden inzichten uit data getoetst en wordt samengewerkt aan toekomstig beleid. Data draagt daarmee direct bij aan de leefbaarheid van de Haagse wijken.

De daarvoor benodigde data is er vaak genoeg. Het échte probleem is dat data onvoldoende benut wordt. Gemeenten moeten daarom beginnen de waarde van data voor de stad te onderkennen, en vervolgens aan de slag om die waarde te realiseren.

Aan de slag: stappenplan voor het inzetten van data voor leefbaarheid 

1. Bepaal doel en vraagstelling
Maak zo concreet mogelijk wat je wilt weten. Dat kan een heel specifieke vraag zijn, of juist een bredere onderzoeksvraag. Begin echter bij voorkeur met een kleine en overzichtelijke vraag.

2. Inventariseer beschikbare data
Haal binnen – en eventueel ook buiten – de organisatie op welke data beschikbaar is. Bepaal samen met de eigenaar van de data de kwaliteit en beoordeel of de data geschikt is voor het doel.  Bepaal ook of de data gebruikt mag worden, bijvoorbeeld bij privacygevoelige data.

3. Ontsluit en combineer de data
Breng de data bij elkaar op één plek. Dit hoeft niet complex te zijn. Tools als Microsoft Excel en Power BI bieden vaak al voldoende functionaliteit om te beginnen. Binnen de meeste organisaties is hiervoor ook ondersteuning vanuit bijvoorbeeld de Business Intelligence-afdeling. 

4. Visualiseer en bespreek
Maak een dashboard en visualiseer de data. Interpreteer de uitkomsten en bespreek deze met bijvoorbeeld experts of bewoners.

5. Stuur en stuur bij
Als de analyse tot waardevolle inzichten leidt, gebruik deze dan voor het maken van keuzes voor gebiedsontwikkeling en leefbaarheidsbeleid. Stuur vervolgens op de data, meet het effect en stuur bij.