“Rethink”: maak van de zorgen over kunststof een kans!

Freek van Eijk, Managing Director Acceleratio B.V. en docent op de opleiding Afval/Grondstoffen management 
Op 19 januari, tijdens de nieuwjaarbijeenkomst van NRK en Plastics Europe Nederland, vond de lancering plaats van het plan ‘Rethink, een nieuwe kijk op kunststof en rubber als antwoord op de toenemende kritiek en politieke en maatschappelijk zorg over hun materiaal. Dit artikel maakt helder waarom business-as-usual geen optie meer is waarom er juist nu een noodzaak is voor een pro-actieve branche die “Rethink” en “Reinvent” centraal stelt.

“Plastic is Fantastic”

Kunststof is ongelofelijk belangrijk voor onze economie. De productie is wereldwijd tussen 1960 en 2014 vertwintigvoudigd. In Europa zijn de meer dan 60.000 bedrijven in de kunststofindustrie goed voor een omzet van 340 miljard €/jr. en verschaffen werk aan 1,5 miljoen mensen[1]. Plastic is extreem functioneel, veelzijdig en esthetisch. Plastic verpakkingen, goed voor bijna 40% van de marktvraag naar kunststof, zijn licht, beschermen de inhoud en besparen zo CO₂ in de keten. Je kan niet om plastic heen. De plastic polymeren als zoals bijv. (LD-HD) PE, PP en PET kom je in vele producten tegen en er is geen sector waar je kunststof niet tegenkomt. En, zo stelt de branche, natuurlijk kan plastic gerecycled worden of kan de energie teruggewonnen worden. Dit alles is waar maar niet het hele verhaal.

Kunststof, misschien wel het slechtste voorbeeld van de lineaire economie?

De emotie die kunststof oproept in de maatschappij wordt echter sterk overheerst door een aantal zorgen en een wereldwijd een niet te negeren groot afvalprobleem. Zo stelt de Ellen MacAthur Foundation dat er in 2050 meer plastic dan vis in de zee zit, als we nu het roer niet omgooien[2]. Zo’n beeld schrikt mensen wakker.

Kunststof is gemaakt van een eindige grondstof

Allereerst wordt kunststof voor meer dan 90% van fossiele brandstof gemaakt[3]. Toepassing van recyclaat en biobased kunststoffen maken samen minder dan 10% uit van de totale kunststofproductie in 2013. De eerste spontane identificatie met fossiele brandstoffen is dat ze eindig zijn en broeikasgassen veroorzaken. Wat betekent dat voor kunststof?

Kunststof heeft een niet te negeren afvalprobleem

Plastic Europe wijst op een toename in de EU van kunststofrecycling van huishoudelijk plastic[4] met 64% en afname met van het storten van kunststof met 38% tussen 2006 en 2014. Dat lijkt goed maar in absolute zin wordt er echter meer gestort en verbrand dan gerecycled. Ook eindigt veel kunststof als zwerfafval. Dat beeld staat ons als burger veel nadrukkelijker op het netvlies dan de goede eigenschappen van kunststof. Als er dan al gerecycled wordt dan wordt dat sterk geassocieerd met down-cycling. Na 1 keer recyclen kun je er niets anders mee dan verbranden.

Wereldwijd zijn de getallen voor kunststof verpakkingen ronduit schokkend[5]; 32% lekt weg in het ecosysteem, 40% wordt gestort en 14 % verbrand. Maar 14% wordt ingezameld voor recycling en de echte “Closed Loop” recycling bedraagt slechts 2%.

Natuurlijk doen we het in Nederland veel beter maar met dergelijke statistieken kun je je als branche niet verschuilen achter je eigen kleine rol in de keten en naar anderen later in de keten wijzen. Als plastic overal en in alles zit dan moet je ook de verantwoordelijkheid nemen over de hele keten.

Figuur 1: wereldwijde stroom kunststof verpakkingen in 2013 (Plastics the Facts, EMF 2016)

Toeval? Tegelijk met de jaarvergadering van de branche werd als onderdeel van een wereldwijde campagne in Pathé Tuschinski te Amsterdam de première van de film “A Plastic Ocean”[6] gehouden. De vervuiling van de oceanen met kunststof, de “Plastic Soup” roept wereldwijd enorm veel emotie op en deze emotie keert zich tegen kunststof in het algemeen. Deze perceptie is een feit en daar moet de industrie mee om leren gaan.

Zorgen over schadelijke bestanddelen

Ook zijn er zorgen over schadelijke stoffen in kunststoffen zoals weekmakers of stabilisatoren met toxische eigenschappen. Deze zijn of worden uitgefaseerd in nieuwe producten maar als “legacy” componenten zitten ze nog in ons systeem. De discussie hierover is complex en gaat over risico’s en blootstelling. Zeker omdat kunststof overal en in alles zit maken families zich terecht zorgen, net zoals wij ons ook zorgen maken over schandalen met babymelk in China, de risico’s van kernenergie na Fukushima of over onze kinderen die voetballen op kunststofvelden met rubber korreltjes waarin mogelijk carcinogene bestanddelen zitten.

Guilt Free Consumption

Burgers, vaak de klanten van uw klanten, willen in toenemende mate wat we zo mooi “guilt free consumption” noemen. Als we iets kopen willen we ervanuit kunnen gaan dat de producent voorkomt dat er sprake is van kinderarbeid en dat er geen risico’s voor milieu en gezondheid zijn in de keten. We hebben bij het Volkswagen emissie schandaal gezien hoe snel de waarde van een bedrijf kan verdampen door onethisch gedrag.

Het politieke en economische sentiment is de laatste jaren dan ook rap aan het veranderen. In 2015 tekenden 174 landen het klimaatakkoord van Parijs en stelde de VN de Sustainable Development Goals vast. Ook multinationals stellen in toenemende mate duurzame doelen vast zoals zero-waste-to-landfill, energie neutrale productielocaties of, om het bij kunststof te houden, een toekomst strategie gericht op producten of verpakkingen van 100% biobased of circulaire dan wel gerecyclede kunststof.

Business as usual is geen optie meer

Er is een urgente noodzaak om anders te ontwerpen, produceren, consumeren maar ook om beter te communiceren. Een reactieve kunststof branche zal zijn invloedsfeer en omzet zien afnemen. Een “better safe dan sorry” regelgevingsbeleid is mogelijk dichter bij dan we denken. De gratis plastic tasjes zijn afgeschaft (maar goed dat de tasjes nu eindelijk op waarde wordt geschat?). Is het ondenkbaar dat het plastic waterflesje een volgend slachtoffer is?

De branche zal ook gezamenlijk moet optreden als het gaat om een zinvol toekomstig beleid m.b.t. schadelijk stoffen en “legacy” componenten. De discussies zijn supranationaal en vraagt om samenwerking tussen nationale, EU-brancheverenigingen en overheden over complexe regelgeving voor afval en chemicaliën.

De toekomst is circulair

Nederland wil in 2050 volledig circulair zijn en 50% minder verbruik van primaire grondstoffen zoals mineralen, fossiele brandstoffen en metalen in 2030[7]. Kunststof is aangemerkt als een van de 5 ketens met de hoogste prioriteit.

Het Circulaire Value Hill concept illustreert dat het inspanning kost om producten zoals kunststof waarde te geven. Het is als een bal de heuvel opduwen. In een circulaire economie wil je de waarde (met de ingebedde energie, materialen, creativiteit en functionaliteit) zolang mogelijk en op zo een hoog mogelijk niveau vasthouden. In het geval van plastic rolt de waarde na gebruik als het ware van de heuvel af. Wereldwijd blijft 40 % aan de voet van de berg liggen en 32 % lekt weg in het ecosysteem. Het beetje waarde wat we door recycling vasthouden bevindt zich heel laag op de heuvel.

Figuur 2: Het Value Hill concept (Sustainable Finance Lab, Circle Economy, Nuovalente, TUDelft, and het Groene Brein) 

De kunst is om door goed ontwerp en samenwerking met diverse ketenpartners ervoor te zorgen dat kunststof zo lang en zo hoog mogelijk blijft cirkelen zoals te zien is aan de “retain value” loops in de “Value Hill”.

Er is nog een wereld te winnen door een beter ontwerp van kunststoffen, stelt een recent rapport van de Ellen MacArthur[8]. Zeker 70 procent van de kunststof verpakkingen wereldwijd kan opnieuw worden gebruikt of gerecycled, waar dat nu nog maar met 14 procent van de verpakkingen gebeurt.

De technologische ontwikkelingen gaan harder dan ooit, ook binnen kunststof. Voor vrijwel elke polymeer gemaakt van olie is er al een bio-based variant en chemische recycling biedt de mogelijkheid om hoogwaardig ketens te sluiten. De ontwikkelingen kunnen hier net zo hard gaan als bij zonnecellen waardoor er, zeker bij een slim circulair beleid, in de toekomst een economisch kantelpunt kan gaan ontstaan. Er zijn bedreigingen maar zie ook de kansen om waarde te scheppen en te behouden voor de sector door te werken aan nieuwe circulaire businessmodellen zoals virtualisering, dematerialisatie, en servicemodellen gebaseerd op “van bezit naar gebruik”.

Rethink en Reinvent

Er is een wereld te winnen voor de kunststofbranche, het is tenslotte een materiaal met fantastische eigenschappen. Het huidige beeld van kunststof met een steeds kritischer wordende trend zal doorbroken moeten worden. Passiviteit leidt vrijwel altijd tot regelgeving die slecht uitpakt voor een slapende branche. De branche kan een leidende rol spelen om hun maatschappelijk zo belangrijke product op waarde te laten schatten. Dat gaat verder dan technisch innoveren en verder dan je gelijk bewijzen met facts en figures. Het vraagt om een branche die net als haar product midden in de samenleving staat, empatisch is en pro-actief naar oplossingen zoekt.

Zet de bedreigingen om in een kans door nut, veiligheid, duurzaamheid, gebruik en hergebruik, recycling en innovatie van de producten prominent op de agenda te zetten en te laten zien hoe de industrie bijdraagt aan het realiseren van CO₂-reductie en een circulaire economie. Het momentum is er: in Nederland wordt medio 2017 een transitieagenda opgesteld en de “EU Roadmap Strategy on Plastics in a Circular Economy” is gepland voor einde 2017.

Dit is een uitgebreide versie van het artikel dat gepubliceerd is op 1 februari 2017 in het Magazine Kunststof & Rubber p.18-20

[1] Plastics the Facts 2016: http://www.plasticseurope.org/cust/documentrequest.aspx?DocID=67651
[2] The New Plastic Economy. Rethinking the future of plastics (2017): https://www.ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/EllenMacArthurFoundation_TheNewPlasticsEconomy_15-3-16.pdf
[3] The new plastics economy: rethinking the future of plastics (2016): https://www.ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/EllenMacArthurFoundation_TheNewPlasticsEconomy_29-1-16.pdf 
[4] Plastics the Facts 2016: http://www.plasticseurope.org/cust/documentrequest.aspx?DocID=67651
[5] The new plastics economy: rethinking the future of plastics (2016): https://www.ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/EllenMacArthurFoundation_TheNewPlasticsEconomy_29-1-16.pdf 
[6] A Plastic Ocean trailer: https://youtu.be/6zrn4-FfbXw
[7] Nederland Circulair in 2050: https://circulaireeconomienederland.nl/rijksbreed+programma+circulaire+economie/default.aspx
[8] The New Plastic Economy. Rethinking the future of plastics (2017) https://www.ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/EllenMacArthurFoundation_TheNewPlasticsEconomy_15-3-16.pdf