Transformatie sociaal domein: succes of niet?

In aanloop naar de opleiding Bedrijfsvoering in het sociaal domein vroegen wij Anton Revenboer, senior manager bij BDO Advisory en expert op het vakgebied sociaal domein, naar de laatste ontwikkelingen in het sociaal domein.

Liggen we op koers om de transformatie in het sociaal domein te laten slagen?

Er zijn diverse publicaties en rapporten waar we uit op kunnen maken dat we op koers liggen. De Transitiecommissie Sociaal Domein heeft in haar vierde rapportage veel mooie woorden besteed aan de bereikte voortgang. Ook lokaal zijn er niet op grote schaal ‘ongelukken’ gebeurt, die sommigen wel hadden verwacht. Daaruit blijkt maar weer hoe de eerst verantwoordelijke overheid, de gemeenten, deze complexe taken heeft opgepakt.

Uiteraard kunnen zaken verbeterd worden. Zo laat dezelfde Transitiecommissie zien dat de transitie in de Jeugdzorg nog ‘in de kinderschoenen staat’ en verbeteringen moeten worden doorgevoerd. Daar zijn we er nog lang niet. Ook ten aanzien van de sociale teams zal nog een verbeterslag gemaakt moeten worden. Her en der in het land komen pareltjes naar boven van goede samenwerking, nieuwe initiatieven en oplossingsgericht werken. Of dat nu door een stichting is die hier voor in het leven is geroepen (bv WIJeindhoven), ketensamenwerking (bv Convenant Alphens Keten Overleg in Alphen aan den Rijn) of een private partij die integraal alles uitvoert (bv Incluzio in Utrecht), er zijn lokaal verschillende vormen zichtbaar die tot resultaat leiden. Je kunt de ruimte gebruiken die juist gecreëerd is met de decentralisatie.

Welke risico’s zijn er te onderkennen in de bedrijfsvoering en hoe kunnen deze ondervangen worden?

Uit de publicatie ‘Transitie onder controle’ van BDO en Radar blijkt dat er in de bedrijfsvoering de nodige risico’s zijn. Facturatie door de zorgaanbieders, administratieve lasten voor de verantwoording, planning & controlcyclus in het sociale domein en het ontwikkelen van nieuwe kwantitatieve en kwalitatieve, op outcome-gerichte, sturingskengetallen. Ook op het gebied van informatievoorziening speelt veel. Al was het maar met de privacy van de persoonsgegevens. Zo is per 1 januari 2016 de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) gewijzigd met de invoering van de meldplicht bij datalekken. Met forse boetes bij overtreding. Uit de recente BDO ‘informatie beveiligingsscan gemeenten 2016’, komt naar voren dat er data-overeenkomsten tussen gemeenten en zorginstellingen moeten worden gesloten om de privacy te kunnen borgen.

Dat vraagt ook voor bedrijfsvoering om nieuwe werkwijzen en instrumenten die ingebed moeten worden in de werkprocessen van de organisatie. Dat betekent, zo merk ik bij diverse organisaties, dat de verandercapaciteit vergroot moet worden. Net als de uitvoering moet ook de bedrijfsvoeringkolom mee in de veranderingen.
Het primaire proces wijzigt immers, dus logisch dat de ondersteunende processen mee veranderen. Begin met een frisse blik in je eigen omgeving, kijk waar de echte risico’s zitten. Waar ligt de bestuurder echt wakker van? Risicomanagement moet geen afvinklijstje worden maar integraal onderdeel in de besluitvorming van je organisatie.

Wat moeten we vooral wel blijven doen?

Naast de hoofdlijnen van het beleid die goed zijn ingezet en de uitdagingen op het gebied van de bedrijfsvoering, blijkt nu ook steeds duidelijker waar de schoen wringt. Het wordt voor lokale bestuurders steeds duidelijker waar een inwoner die ondersteuning nodig heeft, tegen aan loopt. Bijvoorbeeld de wachtlijst voor een sociale huurwoning. Ook op het gebied van schuldhulpverlening speelt dit; een gezin met een oplopende huurschuld met huisuitzetting als risico, ouders die minder in staat zijn om succesvol naar werk te re-integreren en met meer kans op huiselijk geweld in het gezin door de oplopende spanning. Maar ook de medewerker in de sociale werkvoorziening die eigenlijk beter af zou zijn in de arbeidsmatige dagbesteding van de zorginstelling. Financiering van Participatiewet (Wsw) en WMO zijn dan één van de obstakels. Eén leefwereld maar verschillende ‘systeemwerelden’. Dat vraagt om meer regie van de gemeente en het anders inzetten van het instrumentarium en de capaciteit van de desbetreffende organisaties om in een netwerk te kunnen samenwerken ten gunste van de inwoner. Dat laatste vraagt verandercapaciteit door de hele organisatie heen, er zal immers flexibel en met wisselende verbanden moeten worden samengewerkt.

Kortom, blijven nadenken wat het belang van de inwoner is en daar de uitvoering op blijven aanpassen. Probeer dat in gedachten te houden en dagelijks in praktijk te brengen. Dan zul je merken dat jij en je collega’s stappen gaan maken. Dat werkt aanstekelijk voor collega’s van andere organisaties waar je al mee samenwerkt.

Conclusie

Het is al met al nog te vroeg om volmondig van een succes te spreken. Er is al veel gedaan maar er moeten ook nog een behoorlijk aantal zaken worden opgepakt. Ik zie dat daar nu volop aan wordt gewerkt. Tegelijkertijd wordt met de decentralisaties steeds duidelijker dat de inwoner tegen de verschillende systemen in zijn leefwereld aanloopt.

Een mooie uitdaging dus voor gemeenten om als eerst verantwoordelijke overheid deze systemen aan de kaak te stellen en wijzigingen door te voeren zodat de inwoner geen last heeft van deze systemen. Sterker nog, dat de inwoner die ondersteuning nodig heeft, ook echt wordt geholpen. Dan zijn we volgens mij weer een stapje dichter bij die ideale wereld waarna we allemaal streven!

Anton Revenboer is (hoofd)docent bij verschillende opleidingen op het gebied van sociaal domein. Benieuwd naar het actuele aanbod? Bekijk het opleidingsoverzicht:
Sociaal Domein