Criminelen hebben de macht in Noord-Brabant

Noord-Brabant kampt met een groot probleem. De onderwereld is stevig verweven met de bovenwereld en de bestrijding ervan verloopt stroef. Maanden geleden al luidden de burgemeesters van de vijf grootste steden van Noord-Brabant de noodklok. Zij stellen dat te lang is ‘weggekeken van de verborgen criminaliteit en enorme op export gerichte drugsindustrie die de afgelopen decennia in ons land is ontstaan’. Hoog tijd voor vijf vragen over ondermijning.

Robbert van Rijswijk, journalist bij HP De Tijd.

Wat is ondermijning?

Ondermijning is lastig te definiëren. Eigenlijk ondermijnt ieder vorm van criminaliteit de reguliere samenleving tot op zekere hoogte. “Het is vooral een beleidsterm voor een maatschappelijk probleem,” stelt Edward Kleemans, hoogleraar zware criminaliteit en rechtshandhaving aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en spreker op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit. “Die grotendeels georganiseerde misdaad omvat, maar ook lokale drugshandel.”

Xander Beenhakkers, hoofddocent van de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning, definieert ondermijning als een containerbegrip voor alle vormen van criminaliteit of vermenging van onder- en bovenwereld die de reguliere maatschappij ondermijnen en zo zelfs kunnen leiden tot een parallelle samenleving met een eigen economie.

Zware criminaliteit

Daarom moet ondermijning worden begrepen vanuit verschillende perspectieven. Zware criminaliteit kan zowel de economie als het openbaar bestuur ondermijnen, maar ook een grote rol spelen op sociaal vlak. In dit laatste perspectief betekent ondermijning het bedervende effect op de moraal in de samenleving. Xander Beenhakkers geeft een voorbeeld: “Ik sprak ooit een man en die zei: ‘Uit de straat gaan alle leeftijdgenoten van mijn zoons niet naar school, maar zij rijden op de duurste scooters, dragen de duurste merkkleding, en ik wil mijn zoons motiveren een opleiding te volgen. Maar die worden daardoor gewoon uitgelachen.”

Waarom Noord-Brabant?

“Noord-Brabant is altijd het grensgebied geweest en daarom een ideaal productiegebied voor hennep en synthetische drugs: het ligt tegen de grote havencomplexen en een aantal grootstedelijke gebieden aan,” verklaart Peter Noordanus, burgemeester van Tilburg en voorzitter van de Taskforce Brabant Zeeland.

Platteland

Er is sprake van een mix van factoren die Noord-Brabant kwetsbaar maken. “Wat ook meespeelt is dat de steden niet heel compact zijn, veel minder dan Amsterdam,” vervolgt hij. “Er zijn bijvoorbeeld veel vrijstaande bedrijfspanden waar drugs geproduceerd kan worden. En datzelfde geldt voor boerderijen op het platteland.” Dit uitgestrekte platteland biedt criminelen bovendien vele plekken om te verstoppen.

Toch moet de uitzonderingspositie van Noord-Brabant niet overdreven worden. De hoeveelheid zware criminaliteit wordt volgens Edward Kleemans ook veroorzaakt door de grootte van de provincie, haar steden en het inwonersaantal. In Amsterdam en Rotterdam is nog altijd meer sprake van georganiseerde misdaad, zeker op het gebied van transnationale handel in cocaïne.

Wie zijn de ondermijners?

De provincie kent een aantal traditionele families die al generaties lang in de criminaliteit zitten. De omvang van het aantal ondermijners in Noord-Brabant is moeilijk vast te stellen. Een aantal jaar geleden is wel de omvang van de hennephandel in Tilburg onderzocht. Enkel daar zouden al zo’n 2400 mensen actief zijn.

Bling-bling

Daarnaast zijn ook vele nieuwe groepen in Tilburg actief, zoals een vrij sterke Turks-Nederlandse drugsbende. Volgens Peter Noordanus werven deze groepen actief nieuwe mensen, net zoals op de gewone arbeidsmarkt. Dit geldt ook voor jonge mensen, kinderen. “Je kunt uitkijk zijn, je kunt vervoeren, je kunt een middagje per week henneptoppen knippen. En er valt veel geld in te verdienen. Bling-bling, nieuwe scooter, het is gauw gescoord. Daarom hebben we inmiddels op scholen een programma lopen om te onderzoeken hoe die werving in elkaar zit.”

Volgens Edward Kleemans bestaat de top echter nog vooral uit ouderen. Met name in de transnationale handel zijn hoge posities veel minder toegankelijk voor jongeren. De jeugd komt vooral de tussenhandel en de lokale hennepteelt makkelijk binnen. “De benodigdheden en connecties zijn daar veel eenvoudiger te verkrijgen.”

Hoeveel geld gaat er om in ondermijning?

Schattingen komen uit op ongeveer 2,5 miljard euro per jaar in Noord-Brabant. Dat dit een conservatieve schatting is, toont het onderzoek naar de softdrugsindustrie in Tilburg. De omvang aldaar is al zo’n 750 miljoen euro per jaar. “En dat is één stad,” aldus Peter Noordanus. “Een exfiltrant vertelde mij ooit dat hij per jaar netto net zoveel verdiende als een minister bruto. We praten over een omvangrijke criminele industrie van vele honderden miljoenen. By far de grootste industrie.”

9,3 miljard euro

Xander Beenhakkers, tevens dagvoorzitter van het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit, vult aan: “Op het congres van vandaag (20 september, red) werd een bedrag genoemd van 9,3 miljard euro per jaar dat omgaat in de Nederlandse georganiseerde misdaad. Als je georganiseerde misdaad per definitie als ondermijning wilt framen moet je spreken van dergelijke bedragen. Maar dat is slechts wat we met onderzoek kunnen vaststellen. We moeten ons realiseren dat dit het topje van de ijsberg is.”

Wat is het probleem met de aanpak?

Edward Kleemans benadrukt dat de aanpak een stuk verbeterd is ten aanzien van twintig jaar geleden. Peter Noordanus: “Eergisteren (18 september, red.) is de capo di tutti capi van een drugsbende veroordeeld tot een celstraf van 19 jaar en hier in Tilburg hebben we dit jaar alweer tientallen drugspanden gesloten. Wij kunnen met de middelen die we in Noord-Brabant hebben best veel doen.”

Toch is men allesbehalve tevreden. Edward Kleemans, Peter Noordanus en Xander Beenhakkers zijn het eens over de problemen van de huidige aanpak: er is meer wetgeving, geld en menskracht nodig. Ook samenwerking staat hoog op de agenda. Zowel tussen overheden als binnen de samenleving. “Het helpt pas echt als we coalities kunnen sluiten met mensen die er last van hebben, zoals boeren of ondernemers die hun bedrijfsterrein achteruit zien gaan. Zo hebben wij nu met de BOVAG een afspraak gemaakt om die bedrijfstak schoon te houden. We moeten elkaar in vertrouwen kunnen melden wat er gebeurt,” vertelt Peter Noordanus.

Bewustzijn

Edward Kleemans en Xander Beenhakkers onderschrijven de noodzaak van meer bewustwording. Men zou meer verantwoordelijkheid moeten nemen wanneer auto’s of bedrijfspanden in cash worden betaald. “Dat geldt ook voor investeringen en aanvragen van allerlei vergunningen,” stelt Edward Kleemans, “Daar moet beter gecontroleerd worden, er kunnen meer vragen worden gesteld.”

Xander Beenhakkers: “Gemeentemedewerkers die bezig zijn met werk, zorg en inkomen zien het soms als ver-van-mijn-bed-show, terwijl het misschien wel gaat om iemand met een veel te dure auto voor de deur maar die wel allerlei uitkeringen krijgt. In dat bewustzijn zijn nog veel meters te maken.” Het is daarom belangrijk om ons bewust te worden van het ondermijnende effect van georganiseerde misdaad. Deze criminaliteit raakt ons allemaal.

Meer weten?

• Op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit hoort u hoe u ondermijning veroorzaakt door criminele netwerken in uw gemeente voorkomt.
• Op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leert u hoe u voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in uw gemeente.
• Op de opleiding bibob coördinator leert u hoe u de wet Bibob toepast in uw gemeente.
• Op de cursus Bestuursrechtelijk handhaven leert u hoe u misstanden in uw gemeente voorkomt dan wel bestrijdt.
• Op de cursus Aanpak financieel-economische criminaliteit leert u hoe u financiële fraude waar mogelijk voorkomt en waar nodig bestrijdt.
• Op de cursus Informatie uitwisseling in de veiligheidsketen leert u hoe u informatie verzamelt, analyseert en uitwisselt in samenwerking met uw veiligheidspartners.
• Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leert u hoe u komt tot een integriteitsbeleid voor uw organisatie.
• Op de cursus Waarheidsvinding leert u hoe u door de waarheid te achterhalen een einde kan maken aan een ongewenste situatie.

Bron: HP De Tijd