SBO Blog Het blog van Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid
Waarom is de aanpak van zorgfraude zo complex? Een oud-deelnemer van de cursus Aanpak zorgcriminaliteit & zorgfraude deelt zijn inzichten: “Het misbruik van gelden die bedoeld zijn voor zorg, gaat vaak ten koste van kwetsbare jongeren en ouderen”. Hij vertelt wat zorgfraude is, wat de maatschappelijke gevolgen zijn en hoe de opleiding helpt om effectiever op te treden.
Wat verstaan we onder zorgfraude en zorgcriminaliteit?
“Zorgfraude is het misbruik van de gelden die in wezen bedoeld zijn om zorg te verlenen aan hen die dat behoeven. Dat is natuurlijk heel erg breed”, legt de deelnemer uit. Volgens hem is het probleem omvangrijk. “Tien procent van alle gelden die met zorg te maken hebben, komt terecht bij fraudeurs. Dit betekent dat zo’n 13 miljard euro naar criminelen gaat. Dit gaat ten koste van veelal kwetsbare jongeren en ouderen. Alle normen en waarden vervagen of zijn gewoon weg bij deze criminelen”.
Schrijnende voorbeelden uit de praktijk
De deelnemer verwijst naar verschillende situaties die hem bijblijven. “Bij nachtdiensten worden ZZP’ers ingevlogen met een vervalste VOG of diploma’s. Soms gaat het zelfs zo ver dat iemand een infuus moet aanleggen en daarvoor een YouTube-filmpje krijgt doorgestuurd. Dan denk ik: dit kan gewoon niet”. Ook het afhankelijk maken van jongeren noemt hij zorgwekkend. “Kwetsbare kinderen worden losgemaakt van hun vertrouwde omgeving en afhankelijk van de fraudeur. Dat gaat van klusjes in de tuin tot seksueel misbruik. Er zijn geen woorden die recht doen aan dit soort praktijken. Het is ongehoord”.
Waarom is de aanpak zo complex?
“De aanpak is complex omdat er een grote commerciële factor bij zit”, zegt hij. “Heel veel declaraties zijn geautomatiseerd. Dan ontbreekt er kennis en kunde bij zorgbedrijven, maar ook bij gemeenten. Een grote gemeente heeft te maken met honderden zorgaanbieders, maar er is totaal geen screening op wat die aanbieders doen”. Hij noemt instrumenten als integriteitschecks en de Wet Bibob, die in de opleiding uitgebreid aan bod kwamen. “Dat zijn goede middelen om vooraf te beoordelen of je met een bonafide zorgaanbieder te maken hebt. Maar het vraagt capaciteit, en daar zijn gemeenten nog totaal niet op ingericht”. Ook bij justitie ligt de lat hoog: “Het OM en IKZ geven zelf aan dat er maar capaciteit is voor een twaalftal onderzoeken per jaar, terwijl je weet dat er veel meer fraudegevallen zijn. Criminelen zijn slim en zorgen dat ze onder de radar blijven, bijvoorbeeld door omzet onder een bepaalde grens te houden. Dan worden ze niet interessant gevonden door opsporingsinstanties”.
Oorzaken en gevolgen voor de maatschappij
De gevolgen raken niet alleen de portemonnee, maar vooral de samenleving. “Financieel gezien is het een enorm verdienmodel: 10% van het totale budget komt in verkeerde handen. Maar nog zorgwekkender is dat kwetsbare jongeren of ouderen slachtoffer worden, terwijl die altijd in goede handen zouden moeten zijn als ze zorgbehoevend zijn”. Hij vertelt over een pijnlijk voorbeeld. “Een meisje kreeg te horen dat ze drie maanden geen contact mocht hebben met haar moeder. Toen ze wegliep en naar huis ging, liet de moeder haar niet binnen, omdat de zorgaanbieder dat haar moeder had verboden. De laatste veilige plek viel zo ook weg. Je kunt je voorstellen wat dat doet met de mentale gezondheid en het zelfbeeld van zo’n meisje. Dat is nooit acceptabel”.
Hoe kunnen we zorgfraude effectiever aanpakken?
Volgens de deelnemer ligt de sleutel bij preventie en samenwerking. “Communiceer duidelijk over dit probleem. Wat zijn signalen, wat doe je als je ze herkent? Zorg voor meldingsmogelijkheden en pas de Wet BIBOB en integriteitschecks toe. Daarmee vang je veel af”. Daarnaast is gegevensuitwisseling cruciaal: “We moeten minder krampachtig omgaan met de AVG. Natuurlijk moet je netjes omgaan met dossiers, maar je kunt wel je collega van een andere gemeente bellen en waarschuwen voor een malafide zorgaanbieder. Het helpt enorm als toezichthouders elkaar kennen en de telefoon pakken”. Ook praktische maatregelen kunnen helpen. “Vraag niet om kopieën van diploma’s, maar om het origineel. Laat het controleren door iemand die verstand heeft van documenten. Dat kost tijd en geld, maar is altijd minder dan wanneer je achteraf ontdekt dat je miljoenen hebt overgemaakt aan een pannenkoek die kwetsbaren aan hun lot overlaat”.
Bewustwording en onbekendheid
De deelnemer ziet dat er nog veel te winnen is op het gebied van kennis en alertheid. “Er is nog veel onbekendheid en naïviteit over de praktijken waar we het net over hadden. Gelukkig komt het steeds meer op de agenda te staan, maar dat mag nog beter. Zeker mensen die in dit werkveld actief zijn, moeten weten wat de signalen zijn en wat ze ermee kunnen doen”.
Wat heb je geleerd tijdens de opleiding?
De deelnemer volgde de cursus met een duidelijke verwachting: “Ik dacht dat er weinig aan te doen was, behalve achteraf opsporen en vervolgen. Maar ik heb geleerd dat er juist meer mogelijk is aan de voorkant”. Vooral het Twentse model maakte indruk. “Daar werken ze succesvol met preventie, het inzetten van de Wet Bibob en integriteitschecks. Als meer gemeenten dat oppakken, dan straal je een sterk signaal uit. Malafide zorgaanbieders zullen dan sneller afhaken en hun heil elders zoeken”. Ook het netwerkaspect noemt hij waardevol. “De groep bestond uit mensen van gemeenten, overheid en zorgaanbieders. Je wisselt ervaringen en inzichten uit. Er zijn korte lijnen ontstaan: je weet elkaar nu sneller te vinden. In de praktijk maakt dat echt verschil”.
Investeer aan de voorkant
Zorgfraude is complex en schadelijk voor zowel de samenleving als kwetsbare cliënten. Toch is er meer aan te doen dan vaak gedacht. Preventie, integriteitschecks, de Wet Bibob inzetten, betere samenwerking en het delen van signalen zijn volgens de oud-deelnemer de belangrijkste oplossingen. “We moeten stoppen met alleen achteraf oplossen en veel meer investeren aan de voorkant”. Wil jij weten hoe je kwetsbare inwoners beter beschermt door signalen van zorgfraude te herkennen en passende interventies inzet? Meld je dan aan voor de cursus Aanpak zorgcriminaliteit & zorgfraude van SBO. Wil je meer weten over het programma? Vraag dan de brochure aan. De cursus is ook volledig op maat te volgen als Incompany-traject.
