Geluk en ongeluk

Door Menno van Duin, lector Crisisbeheersing bij het Instituut Fysieke Veiligheid en de Politieacademie en docent op de cursus Crisisbeheersing en Rampenbestrijding.

De aanslagen hadden veel erger kunnen zijn… zo begon het journaal woensdagavond 23 maart 2016 (de dag na de aanslagen in Brussel). De derde bom die de man met de witte jas en het gekke mutsje op had, ging niet af. Deze man is voortvluchtig. Of hij zelf nog niet naar de wachtende Maagden wilde en zich van de bom(gordel) wist te ontdoen of dat de ontsteking niet goed functioneerde, weten wij nog niet.

Geluk en pech

Geluk en pech krijgen in de media altijd veel aandacht bij rampen. De persoon die de trein miste en daardoor niet betrokken raakte bij het ernstige treinongeval. Of de ander die op het laatste moment zijn ticket nog wel kon omboeken (of met deze vlucht meeging omdat zijn eigenlijke vlucht vol zat) en vervolgens de vliegramp niet overleefde. Iedere keer komen wel enkele van dergelijke verhalen naar boven en wordt er gedaan alsof dat iets bijzonders is.

Wel lijkt er sprake van een bias. Vaker lijkt het erop dat er sprake is van geluk dan dat er nu sprake was van pech. Waarschijnlijk heeft dat te maken met het feit dat het om een ongeval of ramp gaat. Dan is het waarschijnlijk aardiger voorbeelden naar voren te halen van situaties waarin er letterlijk sprake was van een geluk bij een ongeluk.

De aanslagen hadden veel erger kunnen zijn; bij het ongeval waren gemakkelijk veel meer mensen omgekomen; voor hetzelfde geld was niet de ene maar die andere boom – net naast mijn auto – door de storm omgevallen. Hoe het ook uitpakt, geluk en pech spelen altijd een rol. In het dagelijks leven en dus ook in rampsituaties.

Het weer

Het weer is bijvoorbeeld zo’n (belangrijke) factor die meespeelt en soms bijdraagt aan het feit dat het goed gaat en soms juist maakt dat het lelijk misgaat. Met het COT onderzochten wij in de tijd dat de Britten berucht waren door hun ‘hooligans’ een Europacupfinale tussen een Engels en een Italiaans team. Wij constateerden toen dat zeker ook het lekkere weer ertoe had bijgedragen dat er in de Rotterdamse binnenstad geen grootse problemen met de verschillende supportersgroepen waren geweest. Het is niet onwaarschijnlijk dat op een regenachtige dag veel minder massaal jongeren naar Haren waren getrokken om te kijken of daar nog wat te beleven zou zijn. Enorme wind kort na de ‘asbestbrand’ in Wateringen (Westland) leidde ertoe dat asbestdeeltjes over een groot gebied werden verspreid. Enkele weken later bij een brand in Rijswijk had men veel meer geluk en bleef slecht weer en de daarmee gepaard gaande verspreiding van asbestdeeltjes uit.

Rationele verklaring

Toch hebben wij het daar vaak moeilijk mee; veronderstellen dat geluk en pech altijd een rol spelen. Eigenlijk willen wij vooral dat alles rationeel te verklaren is en dat goed en dus ook slecht veroorzaakt worden door bewuste of juist nagelaten daden. Op de vraag waarom zich in Nederland nog geen vergelijkbare terroristische aanslag heeft voorgedaan, komen de deskundigen toch graag met allerhande rationele verklaringen. In Nederland zitten politie en andere organisaties veel meer ‘in de haarvaten’ van de samenleving, zo horen wij steeds. De veiligheids- en inlichtingendiensten zijn in Nederland gewoon beter. Wij hebben hier niet of in ieder geval duidelijk minder te maken met slecht met elkaar communicerende veiligheidsdiensten. Zo lang het goed gaat en zich hier niets voordoet, geeft dat zeker een geruststellend gevoel. Het is dus niet toevallig dat wij hier nog geen aanslag hebben gehad.

Tegen deze achtergrond vond ik het een verademing dat een onderzoekster van Clingendael gewoon geluk aanvoerde als een belangrijke reden waarom Nederland nog gespaard is gebleven van dergelijke ellende. Natuurlijk zullen al die genoemde factoren een rol spelen, maar tegelijkertijd moeten wij pech en geluk niet onderschatten. Soms dus een geluk bij een ongeluk; een andere keer zit een ongeluk in een klein hoekje.

Meer weten?

Op het congres Radicalisering en terrorisme hoort u van ervaringsdeskundigen en experts werkzaam bij de overheid, wetenschap en het bedrijfsleven hoe u radicaliserende individuen signaleert en aanpakt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u radicalisering en terrorisme in uw gemeente waar mogelijk voorkomt en waar nodig bestrijd.

Op de cursus Crisisbeheersing en rampenbestrijding leert u hoe u zich voorbereidt op een mogelijke crisis of ramp in uw gemeente?