Mogelijke kwetsbaarheden voor ondermijning in de gemeente

“Criminelen verplaatsen zich van de onder- naar de bovenwereld. Ze misbruiken hierbij plaatselijke infrastructuren die gemeenten vaak onbewust faciliteren. Dit is veelal onzichtbaar en veelzijdig van aard, en daarom complex”, zegt Frank van Summeren, Adviseur veiligheid bij RONT Management Consultants. Wat zijn mogelijke kwetsbaarheden voor ondermijning in de gemeente?

Onbewust ondermijning faciliteren in de gemeente

Frank: “Producten en diensten van de gemeente zijn interessant om misbruikt te worden door netwerken of individuen, bijvoorbeeld door vergunningen, subsidies, uitkeringen, overeenkomsten of opdrachten te verstrekken of aan te gaan. De weerbaarheid tegen deze vorm van misbruik valt of staat bij de mate van risicoherkenning en –erkenning door gemeenteambtenaren. Hiervoor is een goede informatiepositie van groot belang”. Je moet namelijk het antwoord weten op de volgende vragen:

• Welke producten en diensten van de gemeente zijn kwetsbaar voor misbruik?
• Hoe zien processen binnen de gemeente eruit?
• Waar bevinden zich mogelijke kwetsbaarheden binnen de processen?
• Welke potentiele risico’s en integriteitsschendingen kunnen hieruit voortkomen?

De meest prominente vormen van ondermijnende criminaliteit

“Criminele netwerken maken voor hun malafide activiteiten veelal gebruik van vastgoed (panden waar de activiteiten plaatsvinden) en ondernemingen (waar personen werken bij bedrijven die als dekmantel fungeren voor criminele activiteiten, zoals witwassen). De meest prominente verschijningsvorm van ondermijnende criminaliteit zijn drugscriminaliteit, arbeidsuitbuiting, zorgfraude, criminele investeringen en misbruik van vastgoed”, zegt Frank. “Deze verschijningsvormen zijn potentieel te herkennen in diverse processen, functies, situaties en informatievormen”.

Kwetsbare processen

“Verschillende gemeentelijke (bedrijfs)processen zijn in meerdere of mindere mate vatbaar en kwetsbaar voor (ondermijnende) criminaliteit. Het gaat bijvoorbeeld om de verstrekking van legitimatiebewijzen, horecavergunningen en subsidies”, zegt Frank. “Hiermee kunnen de criminele activiteiten verschillende vormen aannemen, zoals infiltratie, chantage, intimidatie, bedreiging, bevoordeling en beïnvloeding van politieke besluitvorming”.

Kwetsbare functies

Frank: “Naast kwetsbare gemeentelijke bedrijfsprocessen, onderscheiden we ook kwetsbare functies in de gemeente. Het gaat om functionarissen die door hun werkzaamheden vatbaar en kwetsbaar zijn voor ondermijning en criminele inmenging. Je denkt aan functionarissen die geld, declaraties, gratificaties en toelagen uitgeven, maar ook functionarissen die belastingen, accijnzen, heffingen en premies innen. Het kan hierbij ook gaan om functionarissen die legitimatiebewijzen of reisdocumenten verstrekken aan de burger of functionarissen die zich bezighouden met de aankoop van grond en vastgoed. Niet alleen de werkzaamheden van functionarissen zijn relevant, ook hun profiel kan hen vatbaar en kwetsbaar maken voor ondermijnende criminaliteit”. Hierbij gaat aandacht uit naar:

• Eenpitters: dit zijn functionarissen die zelfstandig bevoegd zijn om beslissingen te nemen met geen of minder collegiale toetsing, vier-ogenprincipe of collegiale toetsing. Een voorbeeld is een (voormalig) functionaris van Rijkswaterstaat die ervan wordt verdacht dat hij gedurende de periode 2012-2019 valse facturen heeft laten uitbetalen aan zichzelf en derden. Hij was bevoegd om opdrachten te verstrekken en facturen te accorderen.
• Langzitters: deze functionarissen zijn lang werkzaam in een functie of afdeling en hebben zich een eigen manier van werken aangemeten. Deze strookt niet altijd met de procedure van de ambtelijke organisatie. Een voorbeeld is een functionaris die procedures en richtlijnen negeert en handelingen verricht op basis van vermeende opgedane kennis en ervaring.
• Dubbelzitters: zij bekleden tegelijkertijd meerdere functies met aanpalende werkzaamheden. Een voorbeeld is een (voormalig) manager bij gemeente Rotterdam die ook werkte bij Divosa én een eigen onderneming had. Hij heeft tijdens zijn dienstverband ruim € 1,5 miljoen ontvreemd van de gemeente met facturen voor werkzaamheden die waarschijnlijk niet zijn uitgevoerd.
• Bankzitters: dit zijn functionarissen of bestuurders die privécontact hebben met personen die ze ook tijdens hun werkzaamheden (kunnen) treffen. Corruptie en belangenverstrengeling ligt hierdoor op de loer. Een voorbeeld is de (voormalig) wethouder in de gemeente Roermond met de portefeuille volkshuisvesting. Hij is veroordeeld voor het aannemen van giften van een projectontwikkelaar, witwassen, stempasfraude en het lekken van vertrouwelijke informatie over de sollicitatieprocedure van een nieuwe burgemeester van Roermond.

Kwetsbare situaties

“Een medewerkers kan, al dan niet buiten zijn of haar schuld, in (on)voorziene gebeurtenissen op en/of buiten de werkvloer terechtkomen die de kwetsbaarheid van gemeenten beïnvloeden. De gebeurtenissen kunnen een indicator zijn van een toegenomen vatbaarheid en kwetsbaarheid ten aanzien van misbruik van gemeentelijke producten en diensten. Je denkt hier bijvoorbeeld aan wanneer er loonbeslag wordt gelegd of wanneer er een voorschot op het salaris wordt gevraagd. De kans is dat de medewerker in de schulden zit, waardoor hij of zij (extra) kwetsbaar is. Deze persoon kan vertrouwelijke en gevoelige informatie lekken aan een crimineel netwerk of vervalste gemeentelijke producten en diensten ter beschikking stellen voor verkeerde doeleinden. Een andere mogelijkheid zijn meldingen of klachten over medewerkers, bijvoorbeeld op grond van de klokkenluidersregeling of belangenverstrengeling”, zegt Frank.

Vertrouwelijke informatie

Frank: “Het is daarnaast opvallend wanneer een medewerker toegang heeft of probeert te krijgen tot gevoelige of vertrouwelijke informatie. Hierbij gaat het om informatie die diegene niet nodig heeft voor het uitoefenen van zijn of haar functie of het uitvoeren van zijn of haar werkzaamheden. Dit is potentieel een signaal van (een poging tot) infiltratie. In dit geval wordt de gevoelige en vertrouwelijke informatie aangewend voor verkeerde doeleinden”.

Maak een plan van aanpak

Binnen de gemeente zijn dus veel mogelijke kwetsbaarheden met betrekking tot ondermijning. Wil jij deze kwetsbaarheden leren herkennen én een concreet plan van aanpak opstellen op basis van een goede informatiepositie, om zodoende ondermijning aan te pakken? Meld je dan aan voor de Jaaropleiding Integrale aanpak ondermijning van SBO! Deze opleiding, of delen ervan, zijn ook op maat als Incompany-traject te volgen.