Stichting Herstelling en de aanpak van risicojongeren

Door Hans Werdmölder, sociaal antropoloog en criminoloog en docent op de opleiding ketenregisseur risicojeugd.

De provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam bieden een uniek werkervaringsproject. Via de Stichting Herstelling knappen jongeren en jongvolwassenen met ‘een grote afstand tot de arbeidsmarkt’ de forten van de Stelling van Amsterdam op.

Onvoldoende sociale vaardigheden en complexe meervoudige problematiek

Veel langdurig werkloze jongeren beschikken over onvoldoende sociale vaardigheden en hebben te weinig competenties om een vaste baan te verwerven. Ze hebben geen startkwalificatie, het niveau van het Nederlands schiet tekort of ze missen een goede werkhouding en attitude. Belangrijke, basale vaardigheden voor werknemerschap zijn dat je op tijd komt op het werk, dat je kunt samenwerken met collega’s en dat je de leiding van een baas kunt accepteren. Veel jongeren zijn zich hiervan niet of onvoldoende bewust. Een aantal ziet zichzelf als slachtoffer van de samenleving die hen discrimineert en uitsluit. Een groot aantal jongeren heeft bovendien een rugzak met problemen, zoals hoge schulden, verstoorde relaties in het gezin, een crimineel verleden en geen vaste thuisbasis. Sommigen kampen met de gevolgen van drugs- en/of alcoholgebruik.

Re-integratie

Bij re-integratieprojecten gaat het niet alleen om training en het leren van vaardigheden, maar ook om de onderliggende psychologische capaciteiten om deze vaardigheden te vertalen in zinvol werk. Jongeren en jongvolwassenen zonder werk worden op basis van gesprekken met de klantmanagers van de Dienst Werk en Inkomen (DWI) doorverwezen naar het re-integratieproject van de Stichting Herstelling. Sinds enkele jaren hanteert DWI een participatieladder met vijf treden: van onbemiddelbaar tot zelfstandig werkzoekende. Alleen personen die zijn ingeschaald in trede drie komen in aanmerking voor een re-integratietraject. Het gaat om jongeren die ‘re-employable’ zijn; dat wil zeggen dat zij voldoende zelfredzaam moeten zijn, dat zij direct beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en dat zij niet al te grote persoonlijke belemmeringen moeten hebben. De deelnemers aan een project als de Herstelling kunnen ook worden aangeleverd door de leerbedrijven en in een enkel geval door de reclassering. Jongeren, ingeschaald in trede drie, worden gedurende een periode van 6 tot 9 maanden geschikt gemaakt om als zelfstandige werknemer te participeren op de arbeidsmarkt. Het project van de Herstelling richt zich op mannen en vrouwen in de leeftijdscategorie tussen 16 en 35 jaar.

De methode van de stichting Herstelling

De methode van de Herstelling richt zich op een drietal aspecten van het werkproces: gedrag en attitude; de onderliggende normen en waarden; en de feitelijke, latente competenties. De doelgroep, in meerderheid jongens en jong volwassenen van allochtone afkomst, zijn langdurig zonder werk en/of hebben een zeer onregelmatig arbeidsverleden. Als zij gedurende een maand niet in staat zijn om op eigen kracht werk te vinden, komen zij met behoud van uitkering in aanmerking voor het traject van de Herstelling. De meesten hebben een grote weerstand ontwikkeld tegen alles wat met scholing te maken heeft. Die weerstand is het gevolg van het ‘niet kunnen’, ‘niet durven’, ‘niet weten’ en ook ‘niet willen’. Faalangst, onzekerheid en geen zelfvertrouwen, vaak op grond van negatieve ervaringen, liggen hieraan ten grondslag. Een groot aantal deelnemers (tussen 70 tot 80%) staat geregistreerd in de politie en justitieregisters, in de meeste gevallen vanwege geweld- en vermogensdelicten. Het gedrag van deelnemers wordt vaak gekenmerkt door negatief gewoontegedrag, zoals kwaad worden als iemand kritiek op je heeft, blowen en drinken, niet kunnen omgaan met autoriteit, provocerend gedrag, achterdocht en wantrouwen. Veel jongeren kampen bovendien met problemen in de persoonlijke en huiselijke sfeer.

Stok achter de deur

De deelnemers aan het re-integratieproject van het werkbedrijf de Herstelling worden
aangeleverd door de Dienst Werk en Inkomen (DWI). Op basis van oriënterende gesprekken met de klantmanagers van DWI zijn ze ingedeeld in trede drie, dat wil zeggen dat zij in principe bemiddelbaar en geschikt zijn voor arbeidsactivering. Deelnemers zijn verplicht tot deelname, vanwege het risico van korting op de uitkering. De Herstelling, als onderdeel van DWI, heeft de uitkering in eigen beheer. Dat maakt het mogelijk het middel te gebruiken als stok achter de deur. We betreden hiermee het ‘commitment domein’, waarbij jongeren een rationele afweging maken in hun houding en gedrag. Korting op de uitkering heeft immers invloed op hun financiën. De dreiging met korting vindt in eerste instantie plaats aan de kop van het traject, als onderdeel van de te beïnvloeden extrinsieke motivatie. Gedurende het traject wordt het middel prudent ingezet, met als doel dat deelnemers aan het traject in de pas blijven lopen. Korting kan bijvoorbeeld plaatsvinden bij herhaaldelijk niet op tijd komen en bij ongeoorloofd wegblijven. Het middel wordt alleen toegepast na een waarschuwing, waarbij een deelnemer de mogelijkheid heeft tot verweer. Sommige potentiële deelnemers blijken niet gevoelig voor korting op hun uitkering, hetgeen kan inhouden dat zij andere, vaak illegale inkomsten hebben. Maar ook zij laten zich in hun gedrag leiden door rationele overwegingen.

Intake en screening

Er vinden voorafgaand aan het traject gesprekken plaats met consulenten. De deelnemers aan het traject krijgen te horen dat niet langer hun persoonlijke eisen, wensen of verwachtingen centraal staan. Dit is geen onbelangrijk punt, omdat veel werkloze jongeren aangeven dat ze geen goede baan kunnen vinden, omdat hun profiel niet voldoet of dat werkgevers te hoge eisen stellen of discrimineren. De normen en verwachtingen van de maatschappij en toekomstige werkgever staan in de gehanteerde methode van de Herstelling centraal. Dat kan inhouden dat bepaalde deelnemers hun ambities over wat ze willen gaan worden, moeten bijstellen. Een groot aantal heeft niet alleen een irreëel beroepsbeeld, maar ook een verkeerd beeld van het stelsel van sociale uitkeringen. De deelnemers aan het project de Herstelling moeten bij de start van het traject een reglement met gedragsregels in tweevoud ondertekenen. Er vindt, met instemming van de deelnemers, ook een screening plaats van contacten met justitie en politie. Deze screening, anders dan politie-informatie, is gebonden aan wettelijke regels. De verkregen informatie wordt als zeer nuttig ervaren, omdat men ‘op deze wijze beter geïnformeerd is over de achtergrond van deelnemers in relatie tot gedrag en veiligheid’. Men wil bijvoorbeeld weten of iemand vuurwapengevaarlijk is. In zoverre van toepassing kunnen de deelnemers door de speciaal aangestelde coördinator Veiligheid worden aangesproken op hun gedrag. Zo nodig wordt samengewerkt met de reclassering, bureau jeugdzorg en hulpverlening.

De rol van werkmeester

In het proces van re-integratie spelen werkmeesters een cruciale rol. De dagelijkse contacten zorgen voor het ontstaan van een vertrouwensrelatie tussen deelnemers en werkmeester. Hij is ook een figuur die kan zorgen voor affectieve bindingen met de deelnemers, hetgeen een absolute voorwaarde is voor constructieve gedragsverandering. Jongeren moeten gevoelig worden voor het oordeel van de werkmeester, hetgeen pas plaatsvindt op basis van een vertrouwensrelatie. Uit ons onderzoek blijkt ook de gedrevenheid van de werkmeesters. Ze geloven in de mogelijkheden van de deelnemers, maar ze maken ook duidelijk dat iedereen kán werken. De werkmeesters zijn zich ervan bewust dat ze invloed kunnen uitoefenen op het gedrag van de deelnemers, maar dat ze daar op gepaste wijze mee moeten omgaan. Aangezien veel deelnemers gevoelig zijn voor de groepsdruk, is het bijvoorbeeld raadzaam om iemand even apart nemen. Je kunt dan om uitleg te vragen naar aanleiding van een bepaalde oververhitte reactie. Wat de algemene werkzaamheden van de werkmeester aangaat, kunnen we een drietal domeinen noemen:1) het corrigeren en disciplineren van de deelnemers; 2) het overbrengen van kennis en vaardigheden; 3) een brug slaan tussen de volwassen, burgerlijke cultuur en de wereld van de straat.

Meer weten?

Op de opleiding ketenregisseur risicojeugd leert u van o.a. Hans Werdmölder hoe u komt tot een integrale persoonsgerichte aanpak van risicojongeren.