Falende aanpak van drugscriminaliteit in Mexico

Enige tijd geleden was ik op reis in Mexico dat veel te lijden heeft onder de aanwezigheid van drugskartels.

Frank van Summeren, adviseur veiligheid bij RONT Management Consultants en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning.

Drugsimperium

Pablo Escobar bouwde een imperium op rond de handel in cocaïne, die uit dichtbeboste gebieden uit ondermeer Colombia kwam en werd doorgevoerd naar de Verenigde Staten en Europa. Het Medellinkartel controleerde een wijdvertakt productie- en handelsnetwerk waar vele Colombianen een goed inkomen aan verdienden. Na de val van het imperium van Pablo Escobar namen drugskartels uit Mexico (een deel van) de drugshandel over.

Leidende rol in cocaïnehandel

De Mexicaanse drugsbaron Joaquín Guzmán Loera, bekend als El Chapo, pakte de leidende rol in de cocaïnehandel. Tijdens zijn dagen als drugsbaron controleerde hij ongeveer een kwart van de cocaïne die de VS in ging. Hij werd vanaf 1993 verschillende keren opgepakt waarna hij weer ontsnapte (met hulp van corrupte overheidsfunctionarissen). Nadat hij in 2016 opnieuw werd opgepakt werd hij uitgeleverd aan de VS waar hij in de rechtbank in New York uiteindelijk werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

Onder de radar

El Chapo stond jarenlang bovenaan de Amerikaanse opsporingslijst. Hij smokkelde drugs via zeehavens, tunnels, vrachtwagens en vliegtuigen. Hij kocht politici om en liet tegenstanders koelbloedig omleggen. Hij werd beroemd en berucht door zijn Sinaloa-kartel te transformeren tot een wereldwijde operatie. Datzelfde kartel gaat op dezelfde voet verder nu El Chapo in detentie zit, onder leiding van zijn zoon Ovidio Guzmán, een van de leiders van het Sinaloa-drugskartel.

Groeiende problematiek

Het Sinaloa-kartel is actief in meer dan vijftig landen, waaronder Nederland. In Europa en in de VS is er een enorme afzetmarkt. Drugsdealers blijven actief zolang de vraag naar drugs blijft bestaan en het niet wordt gedecriminaliseerd of gelegaliseerd. Met alle gevolgen van dien waaronder tienduizenden moorden in Mexico. Het allergrootste probleem is dat er nauwelijks een alternatief is voor de drugscriminaliteit. Door het vele geweld als gevolg van de drugshandel zijn veel buitenlandse bedrijven uit Mexico vertrokken. Het gevolg is toenemende werkloosheid waardoor (nog meer) Mexicanen al dan niet gedwongen in de drugscriminaliteit terechtkomen.

Aanhouding door Mexicaanse veiligheidstroepen

Ovidio Guzmán werd recent in de noordelijk gelegen stad Culiacán in de staat Sinaloa aangehouden door Mexicaanse veiligheidstroepen. De VS hadden de Mexicanen vorig jaar om uitlevering van Ovidio gevraagd, op verdenking van het vervoeren van cocaïne, marihuana en amfetaminen. Volgens de Mexicaanse autoriteiten betraden 35 agenten het huis waar Ovidio zich samen met drie anderen bevond. Tientallen zwaar bewapende handlangers van de bendeleider omsingelden daarop de woning en openden het vuur op de politietroepen. Ze namen ook een aantal agenten in gijzeling. Tegelijkertijd zorgde het kartel voor chaos en bloedvergieten in grote delen van de stad. Gemaskerde mannen met zware wapens wierpen brandende blokkades op, namen bezit van kruispunten en tolkantoortjes. Op diverse plaatsen ontstonden vuurgevechten met de politie. Verspreid over de stad lagen slachtoffers op straat, sommigen in plassen bloed. Diverse voertuigen gingen in vlammen op.

Gevangenisopstand

Ook vond er een gevangenisopstand plaats, waarbij gedetineerden bewakers hun wapen afhandig maakten. Twee bewakers werden gegijzeld en later bevrijd door de politie. 56 gevangenen wisten uit te breken. Het Sinaloakartel nam verder verschillende soldaten in gijzeling en viel ook het complex aan waar de soldaten en hun families verblijven.

Golf van geweld

Gedurende de golf van geweld vielen acht doden, waarvan vijf bendeleden, één lid van de Nationale Garde, een burger en een gedetineerde. Daarnaast raakten zeven leden van de veiligheidstroepen gewond. Ook vielen onder de bevolking meer dan 20 gewonden. Een dag later waren nog de sporen te zien van wat zich een dag eerder had afgespeeld. Straten in Culiacán, een stad van meer dan 800 duizend inwoners, waren nog altijd versperd met brandende auto’s. Scholen bleven dicht en enkele overheidsinstellingen vroeg medewerkers thuis te blijven. Het openbaar vervoer functioneerde nauwelijks. Op straat patrouilleerden tientallen militairen van het Mexicaanse leger.

Vrijlating

De geweldsuitbraak was reden voor het veiligheidskabinet van de regering om Guzmán kort na zijn aanhouding weer vrij te laten. “De arrestatie van één crimineel kan niet meer waard zijn dan mensenlevens”, aldus president Andrés Manuel López Obrador op een persconferentie. “Het veiligheidskabinet heeft de beslissing genomen en ik steun die. We willen geen doden. We willen geen oorlog.”

Aanpak mislukt

De oorlog tegen drugs in Mexico is mislukt. De hoop was dat met een harde aanpak een drugsvrije wereld kon worden gecreëerd. Maar de manier waarop dit werd gedaan, was niet productief en werkte zelfs averechts. Door het toenemende geweld als gevolg van de drugsoorlog zijn burgers het vertrouwen in de overheid verloren en is diezelfde overheid de grip op de drugsbendes kwijtgeraakt.

Rijker Verantwoorden

Communicatie vormt een steeds belangrijker onderdeel van de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Rijker Verantwoorden is een instrument dat door RONT Management Consultants is ontwikkeld in samenwerking met de Politieacademie in opdracht van de Politie. Rijker Verantwoorden kan helpen bij het mobiliseren van stakeholders, het gezamenlijk leren uit ervaringen, het realiseren van breed gedragen oplossingen en het legitimeren van de gehanteerde aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit. Het creëren van draagvlak onder meer onder de bevolking is essentieel om de aanpak te laten slagen, met name wanneer er tussentijds enkele tegenslagen zijn. Dit is een belangrijke les van de aanpak van drugscriminaliteit in Mexico. Inmiddels gebruikt het merendeel van de Regionale Informatie en Expertise Centra de methodiek Rijker Verantwoorden bij de verantwoording van hun aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit richting stakeholders.

Meer weten?

• Op het congres Ondermijning & Georganiseerde Criminaliteit hoor je hoe je ondermijning veroorzaakt door criminele netwerken in jouw gemeente voorkomt.
• Op de cursus Bestuurlijke aanpak van ondermijning leer je hoe je voorkomt dat criminele organisaties zich vestigen in jouw gemeente.
• Op de opleiding Inzicht in de Criminologie leer je wat de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen zijn van criminaliteit en hoe je deze waar mogelijk voorkomt en waar nodig aanpakt.
• Op de cursus APV & Bijzondere Wetten leer je welk juridisch instrumentarium je tot jouw beschikking hebt om de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten te waarborgen.
• Op de opleiding bibob coördinator leer je hoe je de wet Bibob toepast in jouw gemeente.
• Op de opleiding Integraal toezichthouder handhaving leer je hoe je het toezicht en de handhaving organiseert in jouw gemeente.
• Op de cursus Bestuursrechtelijk handhaven leer je hoe je misstanden in jouw gemeente voorkomt dan wel bestrijdt.
• Op de cursus Wet- en regelgeving in Openbare Orde en Veiligheid leer je van experts wat de (nieuwe) wetten op openbare orde en veiligheid betekenen voor jouw uitvoeringspraktijk.
• Op de cursus Waarheidsvinding leer je hoe je door de waarheid te achterhalen een einde kan maken aan een ongewenste situatie.
• Op de opleiding Integriteitscoördinator in het publieke domein leer je hoe je komt tot een integriteitsbeleid voor jouw organisatie.