Bij radicale (ideologische) groeperingen komt de groep altijd vóór het individu

Ze spitte boeken door, surfte het internet over en las alles wat ze kon vinden over sektes, manipulatie en groepsdwang. Nadat Frances Peters uit de gemeenschap van de Jehovah’s Getuigen werd gezet, wilde ze begrijpen hoe zij zich al die jaren had kunnen laten beïnvloeden. Hoe was zij zo’n ’trouwe getuige’ geworden?

Frances Peters, coach bij Freechoice en docent op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme en spreker op het congres Radicalisering & Terrorisme, gespecialiseerd in identiteitsontwikkeling en dwingende subculturen en voormalig lid van een religieuze sekte.

Langzaam begon ze te begrijpen hoe een dwingende religieuze groep als de Jehovah’s Getuigen werkt en volgde een opleiding tot coach. In haar eigen praktijk Free Choice gebruikt Peters nu haar kennis en ervaring om mensen te helpen die bij dit soort sektes hebben gezeten.

Hoe bindt een religieuze groep als Jehovah’s Getuigen haar leden aan zich?

“Een belangrijke factor is het vooropstellen van de groep: jouw eigen voorkeuren, gedachten en ideeën zijn ondergeschikt. De eenheid tussen de broeders en zusters is belangrijker dan jouw hobby’s of wensen. Daardoor wordt je eigen identiteitsontwikkeling onderdrukt. “Kinderen die opgroeien in zo’n high demand group, zoals dat heet, leren niet op hun eigen intuïtie vertrouwen. Ze raken vaak verward van hun eigen gevoelens en behoeften. Daarnaast is er de sterke hiërarchie. Als God de Vader is, is de organisatie de moeder. Dat maakt de gelovigen tot kinderen en die moeten gewoon luisteren. Maakt niet uit hoe oud je bent.”

Hoe krijgen ze het voor elkaar dat de gelovigen die ‘goddelijke leiding’ erkennen?

“Ze schermen met bijbelteksten die uit hun verband worden getrokken. ‘Het hart is verraderlijk’, schrijft de profeet Jeremia. Die tekst wordt gebruikt om te zeggen: ‘Vertrouw niet op jezelf, vertrouw op ons. Onze interpretatie is de enige juiste. Of denk je het beter te weten dan de organisatie, Gods communicatiekanaal op aarde?’

Zo wordt op je ingepraat en dat gaat in je hoofd zitten. Op nadenken zit dus straf, ook van binnenuit. “De ergste straf is uitsluiting, dan wordt al het contact met de organisatie en haar leden verbroken. Iemand wordt volledig afhankelijk van de organisatie gemaakt. En als je van kinds af aan wordt bestookt met dit soort interpretaties van de Bijbel, wat voor kans heb je dan om op te groeien tot een volwassene met een gezond kritisch denkvermogen? Tegengestelde meningen die je hoort, kun je niet op waarde beoordelen. Daar heb je niet over leren nadenken, maar daar heb je ook geen tijd voor.”

Hoezo geen tijd?

“De routine waarin je meedraait als getuige is behoorlijk intens. Het is zwaar om die naast werk of school vol te houden. Twee keer per week naar de Koninkrijkszaal (zoals het kerkgebouw door Jehovah’s Getuigen wordt genoemd, red.), de vergaderingen voorbereiden en de lectuur bestuderen. Dan is er nog het langs de deuren gaan. Dat doe je allemaal, want je reputatie is belangrijk om geaccepteerd te worden door de groep. Je hebt dus weinig tijd en energie om eens goed na te denken over waar je mee bezig bent.”

De zwaarste straf die de organisatie geeft is uitsluiting. Waarom is dat zo erg voor Jehova’s Getuigen?

“Als je de groep verlaat, ben je een kind van satan. De mensen die achterblijven mogen daarom geen contact met jou hebben. Jij hebt immers God zelf verlaten en dat is hun grootste schrikbeeld. Veel getuigen hebben nauwelijks contacten buiten de organisatie. Uitsluiting is een middel voor zware emotionele chantage en hangt als een zwaard van Damocles boven hun hoofd. Ik vraag me af hoeveel mensen er zouden blijven als die uitsluitingsregel niet bestond.”

Maar leden kunnen toch sowieso weggaan?

“Het maakt me boos als mensen dat zeggen. Het getuigt van zo weinig inzicht in hoe groepsdynamiek werkt. Kijk naar ‘Het grote racisme-experiment’ dat BNN in 2013 uitzond. Een groep jonge, kritisch denkende mensen bleek binnen drie uur zo te beïnvloeden dat ze andere mensen minderwaardig vonden op basis van hun oogkleur. Terwijl ze wisten dat ze aan een experiment meededen. Er waren maar twee deelnemers die weggingen. Eén van hen kwam weer terug nadat er op haar was ingepraat. “De situatie waarin je zit, heeft invloed op de keuzes die je maakt. Jehovah’s Getuigen zijn er echt van overtuigd dat de wereld van satan is, of dat ze zich Gods oordeel op hun nek halen als ze naar de universiteit gaan. En de organisatie heeft een heel passief-agressieve manier van redelijkheid.

Ze zeggen: ‘Tja, het staat in de Bijbel dus hebben we ons ernaar te voegen. Wij kunnen er ook niets aan doen, maar dit is hoe God het wil.’ “Het probleem is niet dat ze dat denken, maar dat ze dat door middel van beïnvloedingstechnieken aan andere mensen opleggen. Ze zeggen dat hun leden alle vrijheid hebben om te gaan en staan waar ze willen. Maar als ze zo over persoonlijke grenzen gaan, hoe vrij ben je dan echt?”

Meer weten?

Op het congres Radicalisering en terrorisme leert u hoe u misstanden veroorzaakt door (ideologische) radicaliserende groeperingen voorkomt.

Op de cursus Bestuurlijke aanpak van radicalisering en terrorisme leert u hoe u komt tot een integrale aanpak van (ideologische) radicaliserende groeperingen.